Oorgetuige #32: FEKS, het excentricisme. ‘Alles ter nagedachtenis aan jou…’, onze serie over Russische muziek van de 20ste eeuw, speelt zich vandaag grotendeels in Parijs af, bij de film. Hoofdgerecht is de complete muziek van Dmitri Sjostakovitsj bij de film Nieuw Babylon van Grigori Kozintsev en Leonid Trauberg, De laatste stomme film uit de sovjettijd en een voorproefje op wat komen gaat.
Pianiste Anait Karpova speelt eerst een paar Événements uit 1922 en 1928 die Leonid Polovinkin componeerde voor het Moskous Kindertheater van haar overgrootmoeder Natalja Sats.
Componist Aleksandr Mosolov moest na zijn modernistische triomfen met werken als de IJzergieterij door de toenemende macht en terreur van de nieuwe proletarische muziekbond RAPM de hoofdstad verlaten. Net zoals andere meer avantgardistische componisten werd hij op etnomusiciologisch onderzoek uitgezonden, in zijn geval naar Turkmenistan. In 1929 componeerde hij de pianosuite Turkmeense nachten.
Dmitri Sjostakovitsj componeerde dat jaar zijn balletmuziek bij De Gouden Eeuw, opus 22a. De polka uit deze muziek in bewerking voor piano en uitgevoerd door Vladimir Ashkenazy.
Was dit sovjetballet een behoorlijke mislukking in het theater, anders verging het de jonge componist in de bioscoop. Die was hem al vertrouwd uit zijn conservatoriumjaren, toen hij er aan de piano stomme films begeleidde. Inmiddels was een generatie piepjonge cineasten aangetreden die de vrije hand kreeg om de sovjetfilm te definiëren. Sergej Eisenstein was 31 jaar oud en had in 1925 een enorme impact met zijn films ‘Staking’ en ‘Slagschip Potjómkin’. Voor die laatste film wilde hij elke tien jaar nieuwe muziek om bij te blijven met de smaak van het publiek van dat moment. In 2005 leverden de Pet Shop Boys de laatste editie van oorspronkelijke muziek bij deze klassieker. 
De jonge Sjostakovitsj deed enthousiast mee met de nieuwe experimenten en kreeg de uitnodiging van regisseurs Grigori Kozintsev en Leonid Trauberg om filmmuziek te componeren bij hun film ‘Nieuw Babylon’. Dat zou de laatste grote stomme film worden uit de sovjettijd. De acteurs werkten volledig volgens de principes van toneelschool FEKS, de ‘fabriek van de excentrieke acteur’. Deze moderne aanpak stoelde in belangrijke mate op de regieopvattingen van Vsevolod Meyerhold en haalde verder veel inspiratie uit volksmuziek, cabaret en circus. De
film herdenkt de Parijse Commune van 1871 als archetype van de Oktoberrevolutie met als centrale locatie het Parijse warenhuis ‘Nieuw Babylon’, waar de proletarische verkoopster Louise (gespeeld door Jelena Koezmina, op de grote foto hierboven) verliefd wordt op boerenzoon Jean, die als soldaat de strijd van de bourgeosie vecht waaraan met marxistische onvermijdelijkheid ook zijn geliefde als communard ten slachtoffer valt. De vergeten filmmuziek werd herontdekt door Gennadi Rozjdestvenski. De rest van de uitzending is ingeruimd voor deze integrale filmmuziek, de opus 18 van Sjostakovitsj.
Leonid Aleksejevitsj Polovinkin (1894-1949).
1. Deux Événements, opus 5 (1922).
2. Septième Événement (1928).
Anait Karpova, piano.
Fuga Libera FUG555
3. Aleksandr Vasiljevitsj Mosolov (1900-1973).
Turkmeense nachten (1929).
Daniele Lombardi, piano.
Arte Nova 74321 27793 2
Dmitri Dmitrijevitsj Sjostakovitsj (1906-1975).
4. Polka in bewerking piano uit De Gouden Eeuw opus 22a (1929).
Vladimir Ashkenazy, piano.
Decca 475 7425
5. Muziek in acht delen bij de stomme film ‘Nieuw Babylon. Episodes van de Parijse Commune 1871’ (1928-’29) van Grigori Kozintsev (1905-1973) en Leonid Trauberg (1902-1990).
Berlijns Radiosymfonieorkest olv. James Judd.
Capriccio 10 341/42
