Thema

Het schilderij van Ilja Repin uit 1873 van de boerláki, de Volgaslepers, is een icoon voor de sociale misstanden; straatarme mensen doen het werk dat in Holland door paarden werd gedaan. De gevierde operazanger Fjodor Sjaljápin was van huis uit een rijke dandy die zich de status van ster graag liet welgevallen. Maar hij was allereerst Rus. “Muziek is de stem van de wereldziel,” zei hij, “van dat woordloze lied.” Tijdens en na de opstanden van 1905 en 1917 trad Sjaljápin op voor grote menigtes in fabrieken en scheepswerven. Hij zong volks-, schelmen- en kozakkenliedjes en revolutionaire strijdliederen. Sergej Djagilev moest voor de opening van een galaconcert in Rome na de Februarirevolutie snel een alternatief vinden voor prins Lvovs ‘God, behoedt de tsaar’. Stravinski orkestreerde voor hem het Lied van de Volgaslepers. In Rusland componeerde een jaar later ook Aleksandr Glazoenov zijn ‘Lied van de Volgaslepers’, nadat hij al in 1885 zijn symfonisch gedicht ‘Stepan Razin’ had gecomponeerd.
Stepan ‘Stenjka’ Razin was de hetman die de Don-Kozakken rond 1670 leidde in een opstand tegen de corrupte kringen rond de Romanovs. Hij ging de geschiedenis in als een Russische ‘Robin Hood’, al was hij minder hoffelijk. Razin viel in 1671 in handen van tsaar Aleksej en werd op het Rode Plein levend gevierendeeld.
Stenjka Razin is een symbool voor gerechtvaardigd verzet tegen wreed absolutisme. Blijkbaar had dat na de Oktoberrevolutie niet aan actualiteit ingeboet. In 1925 wilde Nikolaj Mjaskovski zijn Achtste Symfonie aan hem wijden. “Aanvankelijk dacht ik in de finale een thema te gebruiken dat een liedje was over Stepan Razin, met liedjes over de Volga.” Het liedje was echter van Balakirev en had een heel ander onderwerp. Niettemin is de Achtste symfonie grotendeels gebaseerd op Russische volksliedjes en bevatten het tweede en vierde deel wel degelijk volksmuziek over Razin, Het eerste deel schetst de eindeloze steppe, het derde deel de peilloze ellende van de boeren. Galina Oestvólskaja componeerde in 1949 haar ‘Droom van Stepan Razin’. (Zij kon de première trouwens niet bijwonen omdat de portier van de Leningradse Filharmonie niet wilde geloven dat deze jonge vrouw de componist was). Haar leraar aan het conservatorium, Dmitri Sjostakóvitsj, componeerde in 1964 op teksten van Jevgeni Jevtoesjenko ‘De terechtstelling van Stepan Razin’.
Stenjka Razin en de Volga zaten weer in hetzelfde schuitje in de Baai van San Francisco, waar filmregisseur Grigori Aleksandrov een roeitochtje maakte met Charlie Chaplin. Hij zong het lied van Stenjka Razin, met de regels ‘Volga, Volga, moedertje van me’. Chaplin vond dat een mooie titel voor Aleksandrovs nieuwe film en zo ging op 24 april 1938 de sovjetkomedie ‘Volga-Volga’ in circulatie, met de eerste ster van de sovjetcinema, Ljoebóv Orlóva. Sjaljapin had haar als zevenjarig meisje al een grootse carrière toegedicht. De muziek voor ‘Volga-Volga’ is van Isaak Doenajévski.
1. Slavernij en lijden.
Koor van het Rode Leger.
Silkd 6034.
2. Song of the Volga Boatsmen (Ej, Oechnjem).
Glenn Miller and band.
RMB 4020-2.
3. Ej, Oechnjem.
4. Stenjka Razin (Van het eiland naar de vaargeul).
Fjodor Sjaljapin, bas.
Melodyia/BMG ADD 74321 59058 2.
Aleksandr Konstantinovitsj Glazoenov (1865-1936).
5. Symfonisch gedicht Stepan Razin, opus 13 (1885).
USSR Academisch Symfonieorkest olv. Edoeard Sjatsjnazarija.
Melodiya MCD 119.
Nikolaj Mjaskovski (1881-1950).
6. Symfonie nr. 8 in A, opus 26 (1924-1925).
Russisch Academisch Symfonieorkest olv. Jevgeni Svetlanov.
Olympia OCD 738.
Dmitri Dmitrijevitsj Sjostakovitsj (1906-1975).
7. De terechtstelling van Stepan Razin, opus 119 (1964).
Keuls Radiokoor en Radiosymfonieorkest olv. Michajl Joerovski m.m.v. Stanislav Soelejmanov, bas.
Capriccio 10 780.
Isaak Osipovitsj Doenajevski (1900-1955).
8. ‘Jeugd’ uit Volga-Volga (1938).
Double Duet Ma.Gr.Ig.Al. en het Petersburgs Jeugdkamerorkest olv. Joelija Choetoretskaja.
Mazur Media Beaux 2029.
Met dank aan Valentin Zhuk.