Een Os op het dak 68: De Os in tijden van oorlog #31.
Een introductie van eigentijdse muziek in gewonemensentaal.
Werken van Nikolai Roslavets [foto] en Alisson Kruusmaa.
Aflevering achtenzestig van Een os op het dak van Thea Derks, geïnspireerd op haar boek Een os op het dak: moderne muziek na 1900 in vogelvlucht.
In de vorige aflevering lieten we de oorlog van Rusland tegen Oekraïne even rusten, om aandacht te schenken aan een aantal recent verschenen cd’s. Inmiddels zijn er nieuwe ontwikkelingen. Zo werd Trump gekozen tot komende president van de Verenigde Staten, wat slecht nieuws betekent. Trump is immers dikke maatjes met Poetin en vindt dat Oekraïne maar gewoon zijn land moet afstaan aan de Russen.
Vandaag daarom wederom muziek uit dit land, hoewel de persoon van Nikolai Roslavets in dit geval omstreden is. Zoals veel ‘Russische’ musici en componisten eigenlijk Oekraïners waren, had ook Roslavets Oekraïense wortels. In een eigen biografie schrijft hij dat hij in 1881 in het dorpje Dushatino in Noord-Oekraïne werd geboren, als zoon van een spoorwegbeambte. Andere biografieën plaatsen zijn geboortegrond in Rusland en omschrijven zijn vader als boer. Zeker is dat er zowel Oekraïens als Wit-Russisch bloed door zijn aderen stroomde.
Roslavets studeerde viool en compositie aan het Conservatorium van Moskou en voelde zich aangetrokken tot de latere werken van Alexander Skrjabin. Hierdoor geïnspireerd ontwikkelde hij een eigen compositiesysteem. Dit is gebaseerd op zogenoemde ‘synthetische akkoorden’, waarvan het klankmateriaal zowel dient om akkoorden te bouwen als melodieën te ontwikkelen. Zijn methode is verwant aan het twaalftoonssysteem van Schönberg; hij wordt ook wel de ‘Russische Schönberg’ genoemd.
Aanvankelijk had Roslavets veel succes, want hij ondersteunde de Oktoberrevolutie van 1917 van harte, onder andere met de cantate Oktober. In datzelfde jaar werd hij aangesteld als directeur van het Conservatorium van Charkiv. Deze op een na grootste stad van Oekraïne wordt nu al vanaf 2022 door de Russen belaagd.
Zoals alle vernieuwers kreeg ook Roslavets te maken met de repressie van de bolsjewieken. Nog in 1928 werd zijn cantate Oktober met veel instemming van de apparatsjiks uitgevoerd, maar twee jaar later viel hij in ongenade. Hij zou een antirevolutionair, een klassenvijand, een formalist en saboteur zijn enzovoort en kreeg zelfs een beroepsverbod opgelegd.
Om zijn leven te redden zag Roslavets zich gedwongen publiekelijk spijt te betuigen over zijn ‘politieke fouten’. Hij moest de rest van zijn leven zijn kostje moeizaam bij elkaar schrapen met onbeduidende baantjes. Ondanks zijn moeilijke omstandigheden bleef hij componeren en in 1935 voltooide hij zijn Kamersymfonie voor 18 instrumenten. Hierin is goed zijn verwantschap met Schönberg te horen. In 1938 kreeg Roslavets een zware beroerte, die hem invalide maakte. In 1944 werd een tweede beroerte hem fataal; hij stierf berooid in Moskou.
De Baltische Staten bezien de ontwikkelingen in Oekraïne met argusogen. Als het land gedwongen wordt grote delen van zijn grondgebied aan Rusland af te staan, vrezen zij dat Poetin vervolgens hen zal aanvallen. Tot slot daarom klinkt het stuk Mesmerism voor viool en piano van de Estse componist Alisson Kruusmaa.
De 1e druk van Een os op het dak is uitverkocht, maar via boekenbestellen.nl ontvangt u een exemplaar van de 2e druk
- Nikolai Roslavets. Kamersymfonie voor 18 instrumenten (‘Tweede Symfonie’).
Studio for New Music ensemble olv Igor Dronov.
- Alisson Kruusmaa. Mesmerism.
Merel Vercammen, viool. Dina Ivanova, piano.
