Een Os op het dak 65: De Os in tijden van oorlog #28.
Een introductie van eigentijdse muziek in gewonemensentaal.
Aflevering vijfenzestig van Een os op het dak van Thea Derks, vernoemd naar haar boek Een os op het dak: moderne muziek na 1900 in vogelvlucht.
Ondanks de grote Russische overmacht houdt Oekraïne nog altijd stand tegen zijn agressor. Het land heeft zelfs delen van Rusland weten te bezetten, zodat de Russische bevolking aan den lijve kan ondervinden wat het Oekraïense volk nu al ruim twee jaar moet ondergaan. Of dit begrip zal kweken voor hun lot is twijfelachtig, maar het tekent wel de vastberadenheid van de Oekraïners.
Tegen alle verdrukking en oorlogsgeweld in blijven zij ook – of beter gezegd, juist – hun cultuur koesteren. Zo speelde het Nationaal Symfonie Orkest van Oekraïne eerder dit jaar Widmung, een symfonie voor viool en orkest van Valentin Silvestrov (1937), de bekendste nog levende Oekraïense componist. Kort na de Russische inval in 2022 vluchtte de inmiddels 86-jarige Silvestrov naar Berlijn.
Widmung is kenmerkend voor zijn stijl, waarin onheilszwangere klankwoelingen in de lage registers en uitgesponnen, innige melodielijnen in de hoogste regionen organisch met elkaar vervloeien. In Widmung speelt de solist weliswaar zeer virtuoze passages, maar is hij niet verwikkeld in een strijd om de aandacht; de solopartij wordt koesterend gedragen door de overige instrumenten – het stuk heet niet voor niets ‘symfonie voor viool en orkest’.
Silvestrov componeerde Widmung in 1990-91 voor Gidon Kremer en de hoogst dramatische, expansieve stijl herinnert enigszins aan die van Gustav Mahler. Toen Kremer het werk op cd zette zou hij na beluistering van de opname spontaan hebben uitgeroepen: ‘Dood in Venetië!’ En na even nadenken: ‘Dood in Kyiv!’ – Ruim drie decennia later klinken zijn woorden schrijnend profetisch.
Geldt Silvestrov als de belangrijkste nog levende componist van Oekraïne, Stefania Turkevych (1898-1977) wordt gezien als de eerste belangrijke vrouwelijke componist. In aflevering 55 klonk al haar Eerste Symfonie.
Turkevych’ moeder was een getalenteerde pianiste, haar vader een priester en fervent muziekliefhebber. Thuis werd met overgave gemusiceerd, waarbij Stefania piano, harmonium en harp speelde in het eigen huisorkest.
Haar uitzonderlijke muzikale talent bleef niet onopgemerkt en ze studeerde onder anderen bij Schreker en Schönberg in Berlijn, Viteszláv Novák in Praag en Guido Adler in Wenen. Ze promoveerde in 1934 met het proefschrift Oekraïense folklore in Russische opera’s, en was daarmee de eerste vrouw in Galicië die een doctorstitel behaalde.
De sovjets verboden haar muziek en in 1946 emigreerde Turkevych met haar tweede echtgenoot naar Engeland, waar ze tot haar dood in 1977 zou blijven wonen. Vandaag een selectie uit haar liederen, waarin ze haar Oekraïense wortels kunstig vervlecht met een meer modernistische klankwereld.
De 1e druk van Een os op het dak is uitverkocht, maar via boekenbestellen.nl ontvangt u een exemplaar van de 2e druk.
1. Valentyn Silvestrov [foto].
Widmung (1990/91).
Anna Savytska, viool.
Nationaal Symfonie Orkest van Oekraïne olv Volodymyr Sirenko.
(Live opname 29 april 2024).
2. Stefania Turkevych.
a. De spin. b. A Mountain Lass. c. Avonddans. d. Emigratie Elegie.
Pavlo Hunka, bas-bariton.
Albert Krywolt, piano.
Samenstelling, presentatie en techniek Thea Derks
