De Nacht: Klassiek

Aanvankelijk kende het Tsjajkovski-concours in Moskou alleen prijzen voor piano, viool en cello, maar in 1966 mochten ook zangers zich kwalificeren.  De hoofdprijs voor tenoren ging naar Vladimir Atlantov.

• Sjeremetev – Ik hield van u
• Goeriljov – Rinkelbel
• Napravnik – Doebrovski
• Tsjajkovski – Aria uit ‘Schoppenvrouw’

In 1966 stierf de dichteres Anna Achmatova. Naar aanleiding van haar dood schreef Jelena Jangveldt twee liederen.

• Jangfeldt: Bij het eeuwfeest van Achmatova
• Jangfeldt – Verschrikkelijke schoonheid

In 1966 componeerde Dmitri Sjostakovitsj onder meer zijn Elfde Strijkkwartet, dat hij opdroeg aan de overleden tweede violist van het Beethoven Kwartet.

• Sjostakovitsj – Elfde Strijkkwartet

De componist Veniamin Basner was, naar verluidt, zo verlegen dat Sjostakovitsj, wetend dat Basner hem iets wilde vragen, hem maar om een vuurtje vroeg. Basner werd niet alleen zijn leerling, maar ze raakten ook bevriend.

• Basner – Vierde Strijkkwartet

“Mijn lieve Dodik,” schreef Sjostakovitsj aan violist David Oistrach, “ik heb een nieuw vioolconcert geschreven en als je er geen bezwaar tegen hebt, zou ik het graag aan je opdragen.” Het was bedoeld voor Oistrachs zestigste verjaardag, maar bleek een voorbarig geschenk. Oistrach werd in 1967 pas negenenvijftig.

• Sjostakovitsj – Tweede Vioolconcert

“Mijn lieve Anna,” schreef componist Arthur Lourié in 1963 uit de Verenigde Staten aan zijn vriendin Anna Achmatova, “mijn reputatie ligt al twintig jaar in de goot, anders gezegd, sinds ik hier arriveerde.” ‘De Begrafenisspelen ter ere van Chronos’ was zijn laatste werk.

• Lourié – Begrafenisspelen ter ere van Chronos

In de van hogerhand afgedwongen atheïstische Sovjet-Unie was het schrijven van een Requiem bovenal een eerbetoon aan gevallen militaire helden en een klaagzang op de verschrikkingen van de oorlog. Het Requiem van de Poolse componist Mieczyslaw Weinberg bleef desalniettemin tot dertien jaar na diens dood in de la liggen.

• Weinberg – Requiem

Weinberg mag, volgens Arthur Olof, gerekend worden tot de grotere liedcomponisten van de vorige eeuw. Daarvan zou ook zijn cyclus Wiegeliedjes, op gedichten van de Chileense Gabriela Mistral, getuigen.

• Weinberg – Wiegeliedjes

In het boek ‘De kunst om te overleven’ zit ook een hoofdstuk gewijd aan Boris Tsjajkovski (1925-1996). Zijn composities bleven tamelijk onbekend in het Westen. Dat zal waarschijnlijk liggen aan het feit dat zijn muziek niet veel nieuws biedt. Tsjajkovski (geen familie van Pjotr Iljitsj) bleef componeren in de (van oorsprong negentiende-eeuwse) symfonische stijl van zijn voorgangers en hield zich afzijdig van de muzikale ontwikkelingen van na de oorlog — niet zozeer onder druk van de machtige communistische Componistenbond, maar gewoon omdat hij er weinig affiniteit mee had. Hoewel zijn jeugdwerk makkelijk zeventig jaar eerder geschreven had kunnen zijn, ontwikkelde Tsjajkovski gaandeweg wel een eigens stijl die niet archaïsch aandoet en geliefd was in eigen land.

• B. Tsjajkovski – Sinfonietta voor strijkers

Er wordt gesuggereerd dat Tsjajkovski gewoon zijn hoofd onder het maaiveld hield en rustig binnen het systeem doorwerkte. Maar misschien kan je het leven in de Sovjet-Unie niet in koude-oorlogstermen beschrijven. In 1965 zette Tsjajkovski gedichten van de dan al vanwege ‘parasitisme’ tot vijf jaar dwangarbeid veroordeelde Josef Brodski op muziek. De compositie werd twintig jaar verboden, maar Tsjajkovski had wel laten zien aan welke kant hij stond.

• B. Tsjajkovski – Gedichten van Josef Brodski

Zeven jaar later schreef Tsjajkovski liederen op teksten van Poesjkin. De componist zou hebben verklaard dat hij in de teksten van Brodski iets uit het Russische fin de siècle had gehaald en daarna graag teruggreep naar poëzie uit het begin van diezelfde negentiende eeuw.

• B. Tsjajkovski – Zeven liederen op tekst van Poesjkin

Als autonoom scheppend kunstenaar kon je indertijd in de Sovjet-Unie niet of nauwelijks bestaan; royalty’s werden geïnd door de Componistenbond. Daarom schreven bijna alle Sovjetcomponisten — naast eventueel een baantje als compositieleraar — filmmuziek. Zo maakte Boris Tsjajkovski begin jaren tachtig muziek voor de tv-adaptatie van ‘De jongeling (Podrostok)’, de voorlaatste roman van Dostojevski. Later werkte Tsjajkovski deze score om tot een symfonisch gedicht.

• B. Tsjajkovski – De jongeling

In zijn laatste werk citeert Tsjajkovski een van zijn eerste composities. In het eerste en derde deel van de Symfonie met harp maakt hij gebruik van de vijf preludes die hij in 1936 op elfjarige leeftijd schreef, kennelijk uit de behoefte zijn oeuvre een cyclische afronding te geven.

• B. Tsjajkovski – Symfonie met harp

Terwijl de suprematie van de Sovjet-Unie tijdens het Internationale Tsjajkovski-concours gewoonlijk heel groot was, won in 1958 de Amerikaanse wonderboy Harvey Lavan Cliburn, die zijn winnende optreden besloot met het Rondo van Dmitri Kabalevski.

• Kabalevski – Rondo

In de vijfde aflevering van ‘Alles ter nagedachtenis aan jou’ vertelde Arthur over een opleving van Joodse cultuur na de eerste opstand tegen de tsaar van 1905. In die zogenaamde Joodse renaissance speelde een familie van klezmermuzikanten, de familie Krein, een centrale rol. Krein veroorzaakte commotie.

• Krejn – Berceuse funèbre

Als zoon van de Nederlandse violist Theo Olof besteedde Arthur veel aandacht aan de diverse vioolscholen en beroemde violisten die Rusland voortbracht. In een aflevering gewijd aan de leerlingen van Avram Jampolski draaide Arthur een Vioolconcert van Sergei Ljapoenov, gespeeld door Joelian Sitkovetski.

• Ljapoenov – Vioolconcert

De bekende balletproducer Sergei Djagilev moest na de Februari-revolutie van 1917 voor een galaconcert snel een alternatief vinden voor het Russische volkslied ‘God, behoed de tsaar’, waarmee elk concert traditiegetrouw begon. Stravinski orkestreerde daarom snel het ‘Lied van de Volgaslepers’, het lied over de boerlaki, mensen die bij gebrek aan paarden de schepen door de Wolga sleepten.

• Stravinski – Lied van de Volgaslepers