Over een passionele moord, het gelegenheidsensemble van een krijgsgevangenenkamp, de leenheer van Bohemen en de driehoeksverhouding tussen Leo Tolstoi, Ludwig von Beethoven en Leoš Janáček: 3 concerten uit de reeks Arte Amanti in Vlaanderen.
- Ludwig von Beethoven, Strijkkwartet Nr. 6 in Bes groot, opus 18/6
A. De compositie
Het Strijkkwartet Nr. 6 in Bes groot, opus 18/6 is een vierdelige compositie voor strijkkwartet van Ludwig von Beethoven die in 1800 voltooid werd. Beethoven wist gedurende een groot deel van zijn eerste 10 jaar in Wenen met succes de druk van hoge verwachtingen te weerstaan die gepaard gaan met het schrijven van een strijkkwartet. Pas in 1798 bestelde Prins Lobkowitz – voor wie Haydn ook strijkkwartetten schreef – bij Beethoven een set van zes kwartetten. De set was klaar in 1801. Beethoven was toen 30.
Het kwartet is vooral bekend om het vernieuwende, naar de toekomstige Beethoven verwijzende slotdeel: La Malinconia (De melancholie). Het is een inleidend adagio van een harmonisch onontwarbare complexiteit. De duistere en broeiende sfeer contrasteert heel erg met het opgewekte en lichtvoetige Allegretto dat erop volgt. Het tweede deel, Adagio ma non troppo, is één van de meest expressieve vroege langzame delen van de componist. De vormelijke eenvoud en de grote/kleine contrasten tussen de secties houden de aandacht van de luisteraar vast, net als de plotselinge toename van de dynamiek en de coda, die doet denken aan de mineurmodus van het middengedeelte. Het Adagio eindigt met twee zachte pizzicato-akkoorden.
Het Scherzo begint als de tuimelende act van een circusgroep – met syncopen en snelle, veerkrachtige golven. Na twee delen met in principe eenvoudige ritmische patronen is het Scherzo een explosie van levendigheid en ritmische excentriciteit. Niettemin is het hart van het kwartet het vierde deel, genaamd La malinconia: Adagio; Allegretto quasi allegro.
Misschien wel het enige dat het ritmische genie van het Scherzo kan overtroeven, is het verbluffend harmonische spectrum van de finale. De ‘Melancholische’ introductie maakt plaats voor een vrolijk Allegretto. Dan, plotseling, beginnen de Malinconia van het begin en het Allegretto een geagiteerde uitwisseling met elkaar, waarbij de luisteraar in twee heel verschillende richtingen wordt getrokken. Ten slotte keert het belangrijkste Allegretto-thema terug, zij het met een veel vertraagd Poco-agagio dat uitmondt in een Prestissimo (de snelste tempomarkering die je in de werken van Beethoven kunt vinden) die naar het einde loopt in een ritmische unisono van fortissimo 16e noten.
B. De uitvoerenden: Fibonacci Quartet
Het Fibonacci Quartet is een toonaangevend jong strijkkwartetten. Luna De Mol, viool, Krystof Kohout, viool, Elliot Kempton, altviool en Findlay Spence, cello, zijn als residentie ensemble verbonden aan de Escuela Superior de Musica Reina Sofia in Madrid en aan de Nederlandse Strijkkwartet Academie in Amsterdam met Marc Danel van het Danel Kwartet.
Het Fibonacci Quartet behaalde verschillende onderscheidingen: de eerste prijs in de Royal Overseas League International Chamber Music Competition, de eerste prijs in de Cavatina Chamber Music Competition, de eerste prijs in de International Triomphe de l’Art Competition in België, de Kirckman Society Award, de publieksprijs op Schiermonikoog Festival en de speciale prijs van de Sjostakovitsjvereniging in Parijs. Het kwartet ontving tevens de Peermusik Hamburg Prijs en de Eerste Prijs en Publieksprijs op de Internationale Beethoven Competitie in Londen.
C. De locatie
Het concert maakt deel uit van de concertreeks Arte Amanti en werd opgenomen op 5 maart 2023 in de stadsfeestzaal van Aalst, België.
2. Josef Suk, Meditatie op de hymne ‘St. Wenceslas’, Opus 35a
A. De compositie
Josef Suk (1874-1935) werd geboren in Krecovice in Zuid-Bohemen, destijds onderdeel van Oostenrijk. Hij studeerde piano, viool en orgel bij zijn vader, die als dorpskoormeester diende. Zijn uitzonderlijke talent leidde ertoe dat hij in 1885 op 11-jarige leeftijd werd ingeschreven aan het Praagse Conservatorium, waar hij voor het eerst viool studeerde. Uiteindelijk werd hij compositiestudent van Antonin Dvorak. Hij vormde met drie van zijn medestudenten het wereldberoemde Boheemse Kwartet en speelde daar het grootste deel van zijn leven tweede viool. Vanaf 1922 gaf hij les aan het conservatorium van Praag. Onder zijn vele studenten bevonden zich de componist Bohuslav Martinu en de pianist Rudolf Firkusny. Suk was na 1924, af en toe, tot het einde van zijn leven directeur van het conservatorium.
Josef Suk speelde tweede viool in het Bohemian String Quartet. Sinds 1914 was het ensemble verplicht bij de opening van elk concert het Oostenrijkse volkslied uit te voeren.
Suk besloot dit verplichte stuk aan te vullen met een werk geïnspireerd op de oude heilige Boheemse “St. Wenceslas’ hymne. De boodschap van de hymne – een pleidooi voor het welzijn van het Tsjechische volk, gericht aan hun beschermheilige – werd onmiddellijk begrepen door het publiek.
Het Boheemse Strijkkwartet voerde deze eendelige meditatie voor het eerst uit op 27 september 1914; op 22 november 1914 volgde de première van de versie voor strijkorkest, gespeeld door het Tsjechisch Filharmonisch Orkest. Datzelfde jaar werd het stuk gepubliceerd door Fr. A. Urbánek samen met arrangementen voor piano en orgel.
Deze eerste Urtext-editie, opgesteld door de Suk-geleerde Zdenek Nouza, wordt gepubliceerd in twee partituren, een voor strijkkwartet (BA 9583; studiepartituur TP 583) en een andere voor strijkorkest (BA 9584).
De orkestversie verschilt op enkele details en heeft een toegevoegde partij voor contrabas.
Josef Suk was Dvořáks compositiestudent en schoonzoon, en in zijn rol van tweede violist in het Boheemse Kwartet was hij een van de belangrijkste uitvoerders van Dvořáks kamermuziek.
De oorsprong van deze hymne, die bekend staat als de Svatý Václave, gaat terug tot de twaalfde eeuw en is tot op de dag van vandaag populair. Dvořák verwijst ernaar in zijn Hussietenouverture uit 1883. Suks Meditatie werd in 1914 gecomponeerd, rond het uitbreken van de oorlog. Het stuk was bedoeld om iets te bieden dat de Tsjechische nationalistische geest weergaf. Slechts twee dagen na voltooiing ging het werk op 27 september 1914 in première in het Rudolfinum, aan de vooravond van het feest van Sint-Wenceslas.
B. De uitvoerenden: Fibonacci Quartet
C. De locatie: 5 maart 2023, stadsfeestzaal van Aalst, België.
Na dit werk van Josef Suk volgt nog, na het eerste applaus, een werk van Dmitri Sjostakovitsj: Two Pieces for String Quartet, op. 36. Dit wordt ten onrechte niet in de presentatie vermeld.
3. Leoš Janáček, Kreutzer Sonate
A. De compositie
In 1803 componeerde Ludwig van Beethoven zijn beroemde “Kreutzersonate” voor viool en piano. In 1887-1889 schreef de Russische dichter Lev Tolstoj een verhaal waarin de sonate van Beethoven een sleutelrol speelt. Hij gaf het de titel De Kreutzersonate. In 1923 ontwierp de Tsjechische componist Leoš Janáček zijn eerste strijkkwartet, geïnspireerd op het verhaal van Leo Tolstoj. Daarom heeft dit strijkkwartet ook de ondertitel ‘Kreutzer Sonate’, al is het helemaal geen sonate en is de verwijzing naar de Beethovensonate indirect. Zo werd de grote muziek uit de Weense klassieke periode eerst een dramatisch verhaal van de Russische literatuur en van daaruit een strijkkwartet van het vroege modernisme in Tsjechië.
Leo Tolstoj, de grote Russische dichter en auteur van de roman Oorlog en Vrede, genoot rond 1900 in de Slavische landen een diepe eerbied die bijna aan religie grensde: hij was een symbool geworden van een Slavische wederopstanding, van een nieuw tijdperk vol Slavisch zelfvertrouwen. Hij werd overal gevierd, ook in Tsjechië: ter gelegenheid van de 80ste verjaardag van de dichter in september 1908 werd een “Tolstojfeest” gehouden in Janáčeks geboorteplaats Brno. In de hoofden van de Tsjechische patriotten was dit enthousiasme voor Rusland gericht tegen de Habsburgse overheersing. De Oostenrijkers hadden Tsjechië al 300 jaar stevig in hun greep, maar verleenden het land niet dezelfde autonomierechten die Hongarije genoot in het Oostenrijks-Hongaarse rijk.
Dit leidde vóór de Eerste Wereldoorlog tot gestaag toenemende spanningen en heftige anti-Duitse en anti-Oostenrijkse sentimenten. Ook Janáčeks hart klopte voor Rusland. Dat uitte hij na de Tolstojviering in een pianotrio gebaseerd op Tolstojs verhaal: De Kreutzersonate. Dit pianotrio is nu verloren. Pas veertien jaar later creëerde Janáček op basis van dat verhaal zijn bekende strijkkwartet: de bijna zeventigjarige componist pakte het onderwerp van het verloren trio opnieuw op en transformeerde het tot een kwartet. Voor het Bohemian Quartet maakte hij zijn officiële kwartetdebuut nadat hij een jeugdwerk in dit genre uit zijn studietijd in Wenen in 1880 had vernietigd. Met het enthousiasme van een jonge meester zette hij het kwartet in slechts negen dagen, tussen 30 oktober en 7 november, op papier.
Het verhaal Kreutzersonata van Leo Tolstoi vertelt een psychologisch aangrijpend verhaal over een huwelijkscrisis waarin Beethovens zogenaamde “Kreutzersonata” de sleutelrol speelt. In tegenstelling tot de dichter koos Janáček de kant van de vrouw, de schijnbare overspelige vrouw die Tolstoj krachtig veroordeelde. Janáček stelde echter, net als in zijn opera’s, de lijdende vrouw centraal. Zonder het te weten had hij in Sofia Tolstaya een collega-activist. Tolstaya was de vrouw van Tolstoj, die ook stelling nam tegen het verhaal van haar man en de kant van de vrouw koos, zoals Janáček deed in zijn muziek. Het was gauw duidelijk dat Tolstoj met de hoofdpersonen in zijn verhaal zijn eigen vrouw en zichzelf in gedachten had.
Overigens: Christopher Plummer en Helen Mirren speelden het Tolstoj-koppel op onvergetelijke wijze in de bioscoopfilm A Russian Summer.
B. De uitvoerenden
C. De locatie: idem als in 1. en 2.
4. Olivier Messiaen : Quatuor pour la fin du temps our piano, violon, violoncelle et clarinette
A. De compositie
In het bezette Europa van 1940, meer specifiek Frankrijk, richtte enkele jaren vóór de Tweede Wereldoorlog Olivier Messiaen samen met André Jolivet en Daniel-Lesur de componistengroep La Jeune France op. Hun manifest richtte zich tegen de frivoliteit van met name de muziek uit Parijs en propageerde een ‘levende muziek die voortkomt uit integriteit, generositeit en artistieke nauwgezetheid’. Messiaens muzikale stijl ontwikkelt zich ondertussen ook los van deze groep; hij componeert orgelcycli die hij vooral bedoelt om zelf te spelen. Maar Messiaen wordt tijdens de slag om Verdun in mei 1940 gevangen genomen door de nazi’s. De componist wordt geïnterneerd in het krijgsgevangenenkamp Stalag VIII-A nabij Görlitz. Daar ontmoet Messiaen een klarinettist, een violist en een cellist en schrijft een trio voor hen. Dat stuk ontwikkelt zich tot een kwartet door toevoeging van een piano en het ‘Quatuor pour la Fin du Temps’ is geboren.
De titel ‘Quatuor pour la Fin du Temps’ – Quatuor voor het Einde der Tijden – is geïnspireerd op een tekst uit de Openbaringen van Johannes, waarin een engel uit de hemel neerdaalt en het einde van de tijd aankondigt. Messiaen legt zo een verband tussen de apocalyptische verschrikkingen van de nazi-terreur -een moment waarop de tijd, de historie van de mens even stil is blijven staan- en een zuiver muzikale opvatting van tijd.
Het ‘Quatuor pour la Fin du Temps’ is een sleutelwerk in Messiaens oeuvre. Het bevat elementen die in zijn latere composities steeds weer terug zouden keren: hindoe-ritmes, modale structuren, vogelroepen, een uiterst gevoelige klankopvatting en bovenal een transcendentale, katholieke spiritualiteit die zijn werk op alle niveaus uitstraalt. En misschien dat in deze overtuiging ook wel de oorsprong is te vinden van de ietwat naïeve, speelse stijl die Messiaen eigen is.
B. De uitvoerenden: Pierre Fontenelle, cello en Ezgi Göktürk, piano
Pierre Fontenelle, voormalig cellosolist van de Koninklijke Opera van Wallonië-Luik en Namen van het Jaar 2020, is een jonge Belgische muzikant met een atypische carrière, die zijn carrière ontplooit als solist, kamermuzikant en orkestmuzikant zowel in België als in het buitenland. internationaal. Hij won de eerste prijs van het Breughelconcours 2022 en won tevens de Publieksprijs en de Prijs voor Beste Interpretatie. Op de Edmond Baert International Competition 2019 ontving hij zowel de 1e prijs als de Feldbusch-prijs, en de 2e “Van Hecke”-prijs op de Buchet International Cello Competition.
Op 20-jarige leeftijd trad Pierre in 2019 toe tot de Koninklijke Opera van Wallonië-Luik als cello-solist onder leiding van Speranza Scappucci en werd daarmee de jongste vaste muzikant in het orkest. Tegelijkertijd is hij gastcellosolist bij het Belgian National Orchestra, het Liège Philharmonic Orchestra, het Luxembourg Philharmonic Orchestra, het Bordeaux-Aquitaine National Orchestra…
Hij speelde al als solist met verschillende orkesten (Orchestre Philharmonique Royal de Liège, Brussels Philharmonic Orchestra, Musique Militaire Grand-Ducale, Ensemble Appassionato, enz.) en in talrijke zalen en festivals in binnen- en buitenland (China, Taiwan, Slovenië , Kroatië, Nederland…), en werkt regelmatig samen met het Oxalys-ensemble.
Ezgi Göktürk draagt met haar unieke programmacombinaties en repertoirekeuzes bij aan de huidige pianocultuur. Ze studeerde aan de Hacettepe Universiteit Ankara Staatsconservatorium bij Diler Argat en Öznur Orbay, en vervolgde haar studie aan de Sibelius Academie onder de artistieke begeleiding van gerenommeerde pianisten als Erik T. Tawaststjerna, Antti Siirala en Anna Kuvaja. Ze volgde de lessen van grote kamermusici onder wie Paavo Pohjola, Tuomas Turriago en Martti Rautio.
Ezgi is bekroond met verschillende prijzen in verschillende muziekcompetities, zoals de Pera Piano Competition (Turkije), de Helmi Vesa Piano Competition en de Tampere Piano Competition (Finland). Ze wordt regelmatig uitgenodigd om deel te nemen aan internationale mastercursussen en festivals, waaronder Mozarteum Summer Academy (Oostenrijk), International Bartok Music Festival, Antalya Piano Festival (Turkije), Music Academy of Villecroze (Frankrijk), Nurmes Summer Academy (Finland).
- Locatie: dit Arte Amanti concert werd opgenomen op 30 mei 2023 in het Cultuurhuis van de gemeente Essene in België.
5. Claude Debussy, Sonate voor cello en piano
- De compositie
Aanvankelijk met de ondertitel ‘Pierrot is boos op de maan’, heeft de Sonate voor cello en piano iets van de hedendaagse commedia dell’arte-gevoeligheid in zich: een rauwe, hart-op-de-mouw, donkere humor. De Cellosonate is de meest ongeraffineerde, emotioneel belichte van de drie sonates die Debussy componeerde– misschien zelfs van alle werken van Debussy. Het openingsdeel zet een zangthema in de cello uiteen, dat afwisselend extatische uitbarstingen en verstild gekreun oproept. Het middendeel is bijna jazz-achtig in zijn contrapunt tussen drie stemmen – piano in een dubbele rol van melodische partner met de cello en als moedige, bluesachtige begeleiding, strijkcello in het bovenste register die de melodie deelt met piano, en de laagste noten van de cello , speelde pizzicato in een elastische syncope die de rol van een contrabas op zich neemt. Deze beweging heeft inderdaad iets maanachtigs: de tijd stopt en begint, melodische en harmonische thema’s wisselen af tussen zwoele duisternis en door sterren verlichte dansen. Uit het laatste rustige statement van de serenade vloeit een uitbundig duet tussen cello en piano voort.
B. De uitvoerenden: Pierre Fontenelle, cello en Ezgi Göktürk, piano
C. De locatie: dit Arte Amanti concert werd opgenomen op 30 mei 2023 in het Cultuurhuis van de gemeente Essene in België.
- Ottorino Respighi, vioolsonate in b-klein
A. De copmpositie
Ottorino Respighi is vooral bekend vanwege zijn uitbundige en omvangrijke orkestwerken, zoals de Romeinse trilogie, maar hij was ook een belangrijk componist van kamer- en salonmuziek. Zijn muzikale opleiding begon toen hij als kind viool en piano leerde spelen, en de eerste twintig jaar van zijn carrière als componist schreef hij alleen voor deze instrumenten. Hij was een ervaren violist, en zijn beheersing van het instrument komt tot uiting in het idiomatische vioolspel dat te horen is in de werken op deze schijf.
Respighi’s vioolsonates demonstreren het verbazingwekkend brede scala van zijn muzikale interesses en de invloeden op zijn stijl: van oude muziek, via de Duitse romantiek, tot impressionistische toonkleuren. Ze zijn ook een showcase voor zijn opmerkelijke gave voor melodie. De Sonate in D mineur dateert uit Respighi’s vroege periode en contrasteert levendige en energieke uiterlijke delen met een zacht maar gepassioneerd Adagio. De Sonate in B mineur, twintig jaar later gecomponeerd, is een grootser, intenser en dramatischer werk, en getuigt van de beheersing van kamermuziek door de volwassen Respighi.
B. De uitvoerenden: Sylvia Huang, viool en Boris Kusnezow, piano.
Sylvia Huang wordt gewaardeerd om haar “echte lyriek en haar ontroerende muzikaliteit, haar eenvoud en haar gevoeligheid”, en het leveren van een “zeer gevarieerd kleurenpalet” (krant Le Soir). Voor de muziekpers is Sylvia Huang beschreven een muzikant met “integriteit, ontroering” en “rijke klank” (krant De Standaard). Ze is laureaat van de Koningin Elisabeth Internationale Muziekwedstrijd van België in 2019, waar ze de twee publieksprijzen won: de Musiq’3 Prijs en de Canvas-Klara Prijs het Jaar 2019 door de Belgische Muziekpersbond.
Ze maakte in februari 2021 haar debuut bij het Concertgebouworkest Amsterdam onder leiding van Andrew Manze in het Mozartconcert K.218, dat ze in juli 2021 ook uitvoerde met Iván Fischer en het KCO in het Konzerthaus Berlin tijdens het officiële staatsbezoek van de Koning en Koningin van Nederland. Ze heeft samengewerkt met tal van orkesten zoals het Nationaal Orkest van België, het Brussels Philharmonic, het Koninklijk Kamerorkest van Wallonië, de Sinfonia Rotterdam, in zalen als het Concertgebouw in Amsterdam, het Paleis voor Schone Kunsten uit Brussel, Flagey, de Vlaamse Opera in Gent en deSingel in Antwerpen. Ze is te vinden op verschillende internationale festivals waaronder B-Classic Festival van Vlaanderen, Echappées Musicales du Médoc, Festival Musiq’3, Collegium Vocale Crete Senesi, en Festivals de Wallonie.
Boris Kusnezov is één van de meest gewilde pianobegeleiders van zijn generatie. Zijn optredens brachten hem naar concertzalen als Carnegie Hall New York, het Concertgebouw Amsterdam, Wigmore Hall London en de Berlin Philharmonic.Twaalf cd-opnames in verschillende ensembles en radio-opnames documenteren de artistieke activiteiten van de pianist. Bovendien ontvingen verschillende opnames nominaties voor het Opus Klassik en de Duitse Record Critics’ Prize.
Boris Kuznetsov, geboren in Moskou, begon zijn muzikale opleiding aan de traditionele Gnessin Academie. Hij woont sinds zijn achtste in Duitsland en voltooide zijn studie bij prof. Bernd Goetzke in Hannover. Dit werd gevolgd door het winnen van de Duitse Muziekwedstrijd, internationale prijzen zoals de Fellowship of the Borletti-Buitoni Trust en beurzen van de German Musical Life Foundation en de German National Academic Foundation.
C. De locatie: het concert vond plaats op 30 mei 2023 in het Cultuurhuis van de gemeente Essene in België.
Speellijst
- Ludwig von Beethoven (1770-1827)
Strijkkwartet Nr. 6 in Bes groot, opus 18/6 : Allegro con brio, Adagio ma non troppo, Scherzo (Allegro) & Trio, La Malinconia: Adagio-Alegretto quasi allegro
Fibonacci Quartet
- Josef Suk (1874-1935)
Meditatie op het Oud-Tsjechische Koraal ‘St. Wenceslas’, Op.35 a
Fibonacci Quartet
- Dmitri Sjostakovitsj
Two Pieces for String Quartet, op. 36 a
Fibonacci Qartet
- Leoš Janáček (1854-1928)
Kreutzer Sonate
Fibonacci Quartet
- Olivier Messiaen (1908-1992)
Quatuor pour la fin du temps our piano, violon, violoncelle (et clarinette)
Pierre Fontenelle, piano, Ezgi Göktürk, piano
- Claude Debussy (1862-1#918
Sonate voor cello en piano: Proloog, Sérénade, Finale
Pierre Fontenelle, piano, Ezgi Göktürk, piano
- Ottorino Respighi (1879-1936)
Vioolsonate in b-klein
Sylvia Huang, viool, Boris Kusnezow, piano
Opnametechnicus: Leo August De Bock
Op de foto: Luna De Mol, Fibonacci Quartet
