Componisten/uitvoerenden: Hans von Bülow | Johann Sebastian Bach | Ludwig van Beethoven
Al drie eeuwen lang is het onverwoestbaar: Bachs Wohltemperiertes Klavier. Vandaag horen we een integrale uitvoering van het eerste deel.
Bach was een allroundmusicus die alles kon en overal verstand van had. Hij kende muziek uit alle windstreken en genres, hij bespeelde diverse instrumenten, hij bestudeerde de muziek van zijn voorouders maar ook van zijn tijdgenoten. En hij las wetenschappelijke werken over muziek.
Zo leerde Bach bij Kirnberger een nieuwe manier om je instrument te stemmen. In de middentoonstemming, die in de zeventiende eeuw gebruikelijk was, kon je niet in alle toonsoorten spelen. Toonsoorten met veel kruisen en mollen klonken dan knettervals. Maar als je de stemming aanpaste, een beetje onzuiver maakte, klonk het in alle toonsoorten goed.
Bach raakte geïnspireerd door dit gegeven, en niet zo’n beetje ook. Hij schreef meteen maar een prelude én een fuga in alle 24 toonsoorten die het westerse systeem kent. Wie zijn klavecimbel op de manier van Kirnberger stemde, kon alles spelen. En Bach zorgde wel dat je alles wilde spelen. De 48 stukken staan als een huis, en de variatie is eindeloos. In de preludes komt zowat elke muzieksoort voorbij die er in die tijd bestond, van preludes met gebroken akkoorden tot complete concertdelen. Bij de fuga’s is Bach meer gebonden aan de strenge eisen die dit genre stelt, maar ook daar weet hij elk stuk zijn eigen karakter mee te geven: de ene fuga klinkt bijna als Frescobaldi (honderd jaar eerder!), de andere heeft het ritme van een modieuze hofdans.
De twee boeken van het Wohltemperierte Klavier – het eerste stamt uit 1722, het tweede werd twintig jaar later geschreven – zijn eigenlijk nooit van het repertoire verdwenen. Bach raakte tijdens zijn leven al uit de mode, maar als componist van klaviermuziek werd hij nooit vergeten. Zijn leerlingen kopieerden het werk gretig, en ook Mozart en Beethoven waren er goed bekend mee. Toen Bach in de negentiende eeuw echt weer herontdekt werd, kregen de twee boeken helemaal een onaantastbare status. Dirigent Hans von Bülow beweerde zelfs dat alle muziek desnoods verloren mocht gaan – als het Wohltemperierte Klavier maar overbleef, want daar zou alles weer uit kunnen groeien.
Ook in de twintigste en eenentwintigste eeuw bleef het werk populair. Veel mensen zullen het wel kennen van de pianolessen. Tegenwoordig wordt het vaak op klavecimbel gespeeld, omdat dat het instrument is waar Bach het oorspronkelijk voor bedoeld heeft. Maar de abstracte, transcendente muziek van Bach doet het ook uitstekend op piano. De muziekwereld heeft nooit echt afscheid genomen van deze traditie. Ook Geoffry Madge niet. Hij speelt hier het complete werk in één dag. Vandaag zenden we het eerste boek uit. Ook het tweede boek hebben we opgenomen; dat deel van het concert kunt u elders op onze website vinden.
