Luister naar en lees over de muziek van Hans Abrahamsen.
Een dromerige siddering trekt door het woud. De plek waar sprookjes en nachtmerries werkelijkheid worden. In de natuurlandschappen van de Deense componist Hans Abrahamsen wordt de luisteraar verwonderd en betoverd. Soms raak je de weg kwijt in het dichte en duistere bos, andere keren zorgen zonnestralen of sneeuwval voor een ongehoorde sereniteit.
De muziek van Hans Abrahamsen heeft een sublieme en subtiele verbeeldingskracht. Zaterdag 14 mei stond zijn ensemblemuziek centraal tijdens de NTR ZaterdagMatinee in het Concertgebouw Amsterdam. Het Asko-Schönberg Ensemble onder leiding van Brad Lubman voerde drie werken uit waarin Abrahamsen zijn fascinatie voor de natuur en klank uitleefde, te weten ‘Winternacht’ (1976-1978), ‘Wald’ (2008-2009) en het monumentale ‘Schnee’ (2006-2008).
De NTR ZaterdagMatinee zet de bijna zeventigjarige Deen het hele seizoen in het zonnetje. In de jaren tachtig werd Abrahamsen gemakshalve tot de Nieuwe Eenvoud gerekend. Een merkwaardige parapluterm, die ook onderdak bood aan uiteenlopende componisten als Walter Zimmermann, Kevin Volans, Christopher Fox, Ole Buck, Pelle Gudmundsen-Holmgreen en Gerald Barry. Sommige werken van Abrahamsen maken inderdaad gretig gebruik van bezwerende, motorische herhalingen en een behoedzame opbouw naar voorbeeld van onder anderen Morton Feldman, Steve Reich en de vroege John Cage. Je hoort invloeden van de Amerikaanse minimal-music maar dan door de lens van eeuwen Westerse klassieke muziektraditie.
Abrahamsen kiest zijn eigen parcours. Fraai is dat te horen in zijn vroege ‘Winternacht’ voor zeven instrumentalisten. Zachte, wiegende klanken verbeelden de kalme winteravond, waarin opeens een sneeuwstormpje kan losbarsten. Als luisteraar ben je voortdurend op je hoede en hou je de adem in. De momenten dat een melodie zich uit het tedere klankweefsel losmaakt, zijn waarlijk magisch. Als licht, dat zich een weg baant door een donker woud, of ijskristallen van klank die langzaam hun definitieve vorm aannemen. Schrijnende melodieën met een micro tonale glans, waarmee Abrahamsen liefdevol knipoogt naar zijn oude leermeester György Ligeti. Abrahamsen componeert muziek vol beeldende poëzie. Voor zijn ensemblewerk ‘Winternacht’ heeft Abrahamsen zich laten inspireren door schrijver Georg Trakl (het gedicht ‘Winternacht’) en M.C. Eschers zins begoochelende litho ‘Drie Werelden’, waarin drie verschillende natuurdomeinen op magische wijze in elkaar schuiven.
Met een koele precisie en ingehouden hartstocht vertolkt Asko Schönberg deze bijzondere ensemblemuziek. Nog intenser is het schitterende ‘Wald’ voor vijftien musici. Een onstuimige natuurwandeling in klank. Mechanische, repetitieve motiefjes in de violen jagen de boel op, alsof je onderdeel bent van een jachtpartij. Blazers en strijkers voeren je mee door het wilde woud. Soms slaan de takken je in het gezicht, en word je overdonderd door het drieste geraas. Dan weer zijn er bespiegelende momenten, zoals een intens duet tussen de cello en de contrabas. Deze muziek moet je niet beschrijven, maar gewoon beluisteren.
In het meeslepende ‘Schnee’ gooien Asko Schönberg en Brad Lubman nog wat extra kolen op het vuur. De intensiteit en toewijding, waarmee Asko Schönberg dit lastige sleutelwerk uitvoert is gedenkwaardig. In de jaren negentig kampte Abrahamsen met een flinke writers block. Door zich te verdiepen in het minimalistische karakter van Bachs ingenieuze canons, rijpte langzaam het idee voor een groot ensemblewerk vol eigen canons. In ‘Schnee’ ontvouwt zich een trage muziekmachine vol manisch afratelende canons en repetitieve passages. Het is motorisch gestoorde minimal-music, die je voortdurend op het verkeerde been zet. Abrahamsen schept een in zichzelf gekeerde, dromerige klankwereld, als een sneeuwbol vol zacht neerdwarrelende vlokken. In het negenkoppige ensemble valt de rol van de twee pianisten op, die ieder hun eigen groepje musici aanvoeren. Pianisten wrijven over de toetsen of slaan enkele noten herhaald aan. Eenzame klanken van een ongenaakbaar winterlandschap. De slagwerker schuift en schuurt vrijwel voortdurend met papieren vellen over een tafelblad. Schuifelend en ploeterend door de sneeuw, stap voor stap. Een enkele keer last het ensemble een adempauze in, en lichten er statische klankwolkjes op. Maar voor het leeuwendeel passeren talloze wervelende canons met een ongedachte, hypnotische uitstraling. Een grote, geconcentreerde stilte vult de enorme Concertgebouw-ruimte. Je zou sneeuw kunnen horen vallen.
Sneeuw en sprookjes staan ook centraal tijdens het laatste concert dat de NTR ZaterdagMatinee dit seizoen aan de Deen Hans Abrahamsen wijdt. Op zaterdag 4 juni voeren het Radio Filharmonisch Orkest en het Groot Omroepkoor o.l.v. Kent Nagano de opera ‘The Snow Queen’ (2019) van Hans Abrahamsen uit.
Geschreven door programmamaker Mark van de Voort.
Luister naar het met de uitvoering van Schnee door Ensemble Recherche.
Luister naar Concertzender Live van maandag 25 april 2016 met de uitvoering van Walden.
