Casal Kwartet

Over joodse muziek uit de twintigste eeuw hangt altijd de slagschaduw van de oorlog. Een schrikbewind dat hun bestaan niet tolereerde joeg velen de dood in, terwijl vele anderen op de vlucht sloegen.

In dit concert horen we twee strijkkwartetten en een pianokwintet. Het Derde strijkkwartet van Viktor Ullmann heeft veruit het schrijnendste van alle verhalen. Ullmann, een van oorsprong Silezische jood die jarenlang in Praag werkte, schreef het stuk in Theresienstadt. In dit relatief milde concentratiekamp werd hem en zijn oude collega’s veel ruimte gelaten om te componeren, te musiceren en over muziek te schrijven. In oktober 1944 werd hij dan toch naar Auschwitz gedeporteerd, waar hij vrijwel meteen vergast werd. Dankzij Emil Ulitz, die ook in Theresienstadt zat maar de oorlog overleefde, bleven de werken uit het kamp bewaard.

Paul Kletzki overleefde de oorlog door te emigreren. Kletzki, geboren Pool, maakte in Duitsland carrière. Na de machtsovername van de nazi’s ging hij eerst nog naar Italië. Die keus was niet zo vreemd als ze lijkt, want in fascistisch Italië was antisemitisme lange tijd geen onoverkomelijk probleem. Dat werd anders toen Hitlers greep op het land verstrakte. Hij zag geen andere keus dan naar de Sovjet-Unie over te lopen. Toen de oorlog voorbij was, dook er een doos op waar Kletzki’s manuscripten in zaten. Hij durfde hem niet te openen: het ding had onder de grond gezeten, er was toch zeker niets meer over van dat papier? Nee, Kletzki de componist was een gesloten boek. Gelukkig dorst mevrouw Kletzki na zijn dood wel in die kist te kijken. En ziedaar: de manuscripten kwamen er puntgaaf uit, klaar om te spelen!

Ernst Bloch heeft zo’n probleem nooit gehad. Om te beginnen heeft hij niet voor de nazi’s hoeven vluchten: hij werd geboren in Zwitserland en woonde al sinds 1916 in de VS. Bovendien was hij oneindig veel bekender dan Ullmann en Kletzki bij leven ooit zijn geweest. In zijn tijd werd Bloch zelfs zo op handen gedragen dat men hem, met Bach, Beethoven en Brahms, zelfs als een van de vier b’s sprak! In Amerika leidde hij een hele generatie klassiek geschoolde componisten op, die het in hun tijd goed deden bij het burgerlijke concertpubliek. Een schril contrast met vijftig jaar later. Na zijn dood werd Bloch vlug vergeten: hoewel hij wel een eigen stijl had (vooral door de klezmerinvloeden die je in zijn muziek vindt), was zijn muziek toch erg ouderwets en daarom voor de nieuwe generatie nauwelijks relevant. Iets waar we nu gelukkig anders over denken.