De ster van het oosten: Oum Kalthoum
1 juni opent het Holland festival http://hollandfestival.nl met een eerbetoon aan de grootste Arabische zangeres van de afgelopen eeuw: Oum Kalthoum. Aanleiding voor ons programma om eens stil te staan bij het oeuvre van deze legendarische zangeres. Oum Kalthoum, geboren in de Egyptische Nijl Delta circa 1902/1904 staat in haar geboorteland bekend als Oum Kolsoum of Souma. De "Ster van het Oosten" en de "Koningin van de Arabisch zang" stierf op 3 februari 1975. Een halve eeuw extase van de traditionele tarab muziek kwam tot een einde. Souma begon te zingen als meisje van 13. Samen met haar vader en broer toerde ze op het platteland van de Nijl Delta om wat te verdienen op feesten met Quran recitaties en Islamitische zang. Rond 1923 vertrok ze naar de hoofdstad Caïro en begon kort daarna opnamen te maken voor Odeon, die toen nog verschenen op 78-toeren platen. In 1924 ontmoette ze Ahmad Rami, de dichter die het grootste deel van haar teksten schreef en de componist Muhammad El-Qasabgi. Kort daarna werd zij door Mansour Awadh, de manager van Gramophone Egypte, gecontracteerd. De officiële Egyptische Radio begon in 1934 met het uitzenden van haar muziek. Ze had daar vanaf toen een vaste plek.
Een paar jaar later begonnen de maandelijkse concerten van Oum Kalthoum een nationale traditie te worden. Zo stemden Egyptenaren op de eerste donderdag van elke maand hun radio af op het live concert van Souma El-Set (De Lady). Elk concert bestond meestal uit drie lange composities met daartussen een pauze. Van ongeveer 10:00 uur ‘s avonds tot 02:00 of 03:00 uur ‘s ochtends zaten luisteraars in Egypte en in veel Arabische landen gekluisterd aan de radio. Oum Kalthoum werd niet alleen gewaardeerd om haar sterke stem, gevoel en beheersing van de oriëntaalse maqams en improvisatie, maar ook om haar interactie met het publiek. Ze was de laatste grote ster in Egypte die bij een traditie hoorde waarbij de interactie met het publiek en het improviseren als essentiële bestanddelen van de Arabisch zang zijn.
Tegen het einde van de jaren 60 begon haar gezondheid af te nemen. Als gevolg hiervan werden haar concerten korter en het repertoire wat lichter. Haar laatste concert was in januari 1973.
In deze aflevering van Oriënt Express laten we opmerkelijke live uitvoeringen van Oum Kalthoum horen. We hebben een selectie gemaakt van opnamen uit een vroege periode, toen haar stem en capaciteiten optimaal waren. De opnamen laten ook horen hoe ze een compositie ontwikkelt door improvisatie en muzikale fantasie.
1. Tab Enasim El- Alil, compositie van Muhamad El-Qasabgi, text van Ahmad Rami.
2. Ya Ain Ya Ain, (live concert eind jaren 40/ begin 50). Compositie van Zakaria Ahmad, tekst van Beiram el-Tunsi.
3. Al-Awela Fi El-Gharam, (live concert begin jaren 50). Compositie van Zakaria Ahmad, tekst van Beiram el-Tunsi.
4. Hallet Layyali El-Amar, (live concert eind jaren 40/begin 50). Compositie van Riad El- Sunbaty, tekst van Ahmad Rami.
